Risicogedrag
Tijdens het volwassen worden komen jongeren in aanraking met veel nieuwe mogelijkheden en vrijheden om mee te experimenteren. De invloed van vrienden wordt groter, terwijl de controle van ouders juist afneemt. Vaak komen jongeren in de puberteit nieuwe situaties tegen die ook veel complexer zijn dan ze gewend zijn: In feite zijn ze hierin dus nog heel onervaren. De onervarenheid kan leiden tot riskante beslissingen en het nemen van grote risico’s op verschillende gebieden, bijvoorbeeld in het verkeer of in het uitgaansgedrag. Dit leidt tot de vraag of de verschillende soorten risicogedrag worden veroorzaakt door gezamenlijke onderliggende factoren, constateerde Divera Twisk in haar inleiding. En zo ja, is het dan niet verstandig om één integrale benadering te hanteren om risicogedrag bij jongeren aan te pakken, in plaats van voor elk type risicogedrag zoals gevaarlijk rijgedrag, alcoholmisbruik, vandalisme een eigen methode te kiezen?
Vragenlijst
SWOV en Team Alert hebben samen een vragenlijstonderzoek over riskant gedrag uitgevoerd onder middelbare scholieren tussen de 12 en 14 jaar oud. Het onderzoek werd in de klas en online afgenomen onder scholieren van verschillende schooltypen. De vragenlijsten stelden vragen over:
- eigen verkeersgedrag;
- ongezond en stout gedrag;
- beleefde groepsdruk;
- riskant gedrag in de sociale omgeving;
- blootstelling aan gevaarlijk gedrag van anderen.
Divera Twisk presenteerde de voorlopige uitkomsten van het onderzoek. De uitkomsten bevestigen dat risicogedrag typerend is voor de pubertijd. Zo zeggen de scholieren dat zij:
- vaker passagier zijn van gevaarlijke automobilisten;
- vaker roken en/of teveel drinken;
- vaker ongezond eten;
- vaker ‘stoute’ dingen te doen;
- vaker verkeersonveilige ouders & vrienden hebben.
Verrassend is dat scholieren zeggen geen grotere groepsdruk te ondervinden. Na afronding van het vragenlijstonderzoek zal een aantal vervolgstappen genomen moeten worden. Zo moet bestudeerd worden hoe solide de onderlinge verbanden zijn tussen de verschillende risicogedragingen, moet de samenwerking tussen verschillende risicogebieden gestimuleerd worden en moeten de kansen en bedreigingen van een integrale aanpak in kaart worden gebracht.
Educatie via leeftijdsgenoten
Lieke Kreuzberg van TeamAlert presenteerde een voorbeeld van een integraal ‘peer to peer’ programma. Peer educatie gebeurt via leeftijdsgenoten; gelijkwaardigheid wordt gestimuleerd, net als het aanpassen aan de groep. Uitgangspunten hierbij zijn:
- niet oordelen;
- in gesprek gaan met jongeren over hun eigen verantwoordelijkheid;
- handelingsalternatieven;
- informeren/kennis delen;
- projecten onderbouwen vanuit gedragswetenschappelijk principe.
Het project ‘Kruispunt’ stimuleert de bewustwording van middelbare scholieren; dit gaat breder dan verkeersveiligheid. TeamAlert is tot nu toe vooral sectoraal bezig geweest, maar is op zoek naar kansen voor een integrale benadering.
Deviant gedrag
Natascha Notten van de Radboud Universiteit Nijmegen had het in haar presentatie over het risicogedrag van jongeren en de invloed van media en ouders. Zij sprak over ‘deviant gedrag’: antisociaal of sociaal ongewenst gedrag, inclusief kleine criminaliteit. Het gaat hierbij enerzijds om karaktereigenschappen (persoonskenmerken), anderzijds om omgevingsfactoren zoals buurt, vriendjes, docent- en schoolkenmerken.
Voor beleid en interventies wordt gekeken naar het gezin, de opvoeding en het risicogedrag. Jongeren zijn een groot deel van hun tijd bezig met sociale media. Met een creative aanpak kan dit kansen bieden voor positieve beïnvloeding, maar anderzijds kan het ook gevaren opleveren.
“Vloggers” als Enzo Knol zijn enorm populair onder jongeren en lijken de rol van opvoeder over te nemen; hierbij is een samenhang aangetoond met de ‘problem behaviour theory’.
Oplossingsgerichte taakstraffen
Nanette Kistemaker van de Stichting Halt sprak over risicogedrag en jeugdcriminaliteit.
Stichting Halt werkt aan preventie en verzorgt de taakstraffen aan jongeren, zo’n 17.000 per jaar. Het merendeel van de taakstraffen wordt opgelegd voor diefstal en schoolverzuim. Driekwart van de bestrafte overtreders zijn jongens. Het lerend vermogen is het uitgangspunt van de taakstraf en daarmee wordt geprobeerd om zonder stigmatisering herhaling te voorkomen.
Het doel van de taakstraf is om de overtreder bewust te maken van het eigen gedrag, te leren eigen verantwoordelijkheid te nemen en fouten te herstellen. Er wordt gewerkt met oplossingsgerichte gesprekken, positieve rolmodellen en afspraken omtrent (on-)gewenst gedrag. De ouders worden bij het proces betrokken en er is aandacht voor vrijetijdsbesteding.
Recente publicatie
SWOV-directeur Peter van der Knaap is verheugd met de verhalen uit de praktijk over integrale aanpak en de rol van ouders, ‘peers’ en sociale media die kunnen bijdragen aan gedragsbeïnvloeding en het terugdringen van risicovol gedrag. De jongeren zelf worden centraal gesteld worden. Hij maakt de aanwezigen attent op een recente publicatie van Ninette van Hasselt, ook aanwezig in het kenniscafé, getiteld Pubers en uitgaan. Tot slot spreekt hij zijn dank uit aan de externe sprekers. TeamAlert sluit de bijeenkomst af met een korte vragenlijst over de integrale aanpak.
