Het aantal verkeersdoden heeft lange tijd een dalende trend laten zien. De laatste jaren stagneert deze daling echter en in 2018 vielen er 65 verkeersdoden meer dan in 2017. Deze ontwikkeling en de daarop volgende speculaties in de media, vormden voor SWOV reden om, aanvullend op de standaardanalyses die ieder jaar worden uitgevoerd voor de Monitor Verkeersveiligheid (Weijermars et al., 2019), extra onderzoek uit te voeren naar de recente ontwikkelingen in het aantal verkeersdoden. Dit rapport doet verslag van deze extra analyse en vormt samen met R-2019-22A de basis voor de Monitor Verkeersveiligheid 2019 (R-2019-22).
In de eerste plaats hebben we de ontwikkeling in het aantal verkeersdoden in 2018 in een bredere context geplaatst door 1) de ontwikkeling over een iets langere termijn (1996-2018) te beschouwen en 2) de ontwikkeling in Nederland te vergelijken met de ontwikkeling in andere landen. De conclusie is dat het aantal verkeersdoden in 2018 hoger was dan verwacht zou worden op basis van de ontwikkeling tot en met 2017, maar is – uitgaande van p ≤ 0,05 – net niet statistisch significant. Nadere analyse van de ontwikkeling in de trend laat zien dat de daling in het aantal verkeersdoden vanaf rond 2009/2010 steeds verder lijkt af te zwakken en rond 2013 lijkt om te slaan in een stijging. De toename van het aantal verkeersdoden in 2018 is dus fors, maar past in de al eerder ingezette trend van een steeds ongunstiger ontwikkeling in het aantal verkeersdoden. Ook in diverse andere Europese landen is de laatste jaren sprake van een minder gunstige ontwikkeling, maar Nederland is een van de weinige landen waar het aantal verkeersdoden in 2018 hoger was dan in 2010.
Vervolgens zijn we nagegaan bij welke groepen slachtoffers de ongunstige ontwikkeling en de toename in het aantal verkeersdoden in 2018 is terug te zien. Uit deze analyse blijkt dat het aantal verkeersdoden zich in de periode 1996-2018 het minst gunstig heeft ontwikkeld voor berijders van scootmobielen en 80-plussers en dat ook het aantal verkeersdoden onder fietsers zich minder gunstig heeft ontwikkeld dan het totaal aantal verkeersdoden. Wat betreft de toename in het aantal verkeersdoden in 2018 ten opzichte van 2017, vallen de volgende groepen op:
- 70-79-jarigen (+37 verkeersdoden)
- September (+31 verkeersdoden)
- Noord-Brabant (+52 verkeersdoden)
Tot slot zijn we nagegaan welke factoren hebben bijgedragen aan de ongunstige ontwikkeling in het aantal verkeersdoden. Op basis van de informatie uit de Monitor (Weijermars et al., 2019) zijn we nagegaan in hoeverre mobiliteitsontwikkelingen, weersveranderingen, en ontwikkelingen in verkeersveiligheidsbeleid en verkeersveiligheidsindicatoren een rol gespeeld kunnen hebben. Voor dit onderdeel is ook gebruikgemaakt van een onderzoek naar de toename in het aantal verkeersdoden in 2015 (Weijermars et al., 2016). De volgende factoren hebben mogelijk een rol gespeeld in de minder gunstige ontwikkeling in het aantal verkeersdoden vanaf ongeveer 2009/2010:
- Toename aantal kilometers afgelegd door motorvoertuigen. Deze toename lijkt te duiden op een toename in mobiliteit die mogelijk mede veroorzaakt wordt door gunstige economische ontwikkelingen. Deze toename in mobiliteit is echter niet terug te zien in de personenmobiliteit in het OViN.
- Vergrijzing. Mede als gevolg van de vergrijzing is de mobiliteit van 70-plussers toegenomen. Aangezien 70-plussers relatief kwetsbaar zijn, hebben zij een relatief hoog overlijdensrisico. De vergrijzing verklaart deels, maar niet geheel de ongunstige ontwikkeling in het aantal verkeersdoden.
- Mogelijke toename mobiliteit minder ervaren bestuurders. Als gevolg van economisch herstel zou de mobiliteit van minder ervaren bestuurders toegenomen kunnen zijn. Omdat minder ervaren bestuurders een relatief hoog risico op ongevallen hebben, zou dit leiden tot een toename in het aantal slachtoffers. Er kan echter niet aangetoond worden dat er daadwerkelijke sprake is van een toename in mobiliteit van minder ervaren bestuurders.
- Toename gebruik mobiele telefoons en andere apparatuur. Het telefoongebruik door bestuurders van personen-, vracht- en bestelauto’s lijkt te zijn toegenomen tussen 2017 en 2019. Het gebruik van een mobiele telefoon of andere apparatuur verhoogt het risico op een ongeval. Ook het apparatuurgebruik door fietsers is toegenomen. Het is vooralsnog echter onduidelijk of apparatuurgebruik door fietsers ook tot een hoger ongevalsrisico leidt.
- Afname handhavingsinspanningen. Het aantal bekeuringen – zowel op kenteken als na staandehouding – is gedaald in de periode 2008-2015. Deze daling komt naar verwachting vooral door een afname in handhavingsinspanningen. Na 2015 is het aantal bekeuringen weer iets toegenomen, maar het is nog lang niet op het niveau van 2008. Het is aannemelijk dat de afname in handhavingsinspanningen heeft geleid tot een toename in verkeersovertredingen en als gevolg daarvan tot een toename in het aantal ongevallen, maar op basis van de beschikbare gegevens kan niet nagegaan worden of dit daadwerkelijk het geval is.
- Verhoging snelheidslimiet naar 130 km/uur op autosnelwegen. Het aantal verkeersdoden neemt toe bij een hogere snelheid. Tot nu toe is echter niet aangetoond dat de limietverhoging naar 130 km/uur op autosnelwegen daadwerkelijk tot hogere gereden snelheden en tot een toename in het aantal verkeersdoden geleid heeft. SWOV voert op dit moment een uitgebreider onderzoek hiernaar uit. De resultaten worden begin 2020 verwacht.
Al deze mogelijke verklaringen betreffen geleidelijke ontwikkelingen die bijgedragen (kunnen) hebben aan een geleidelijke verandering in de trend in het aantal verkeersdoden. Voor zover bij ons bekend, hebben zich in de factoren die de verkeersveiligheid kunnen beïnvloeden, geen grote plotselinge wijzigingen voorgedaan die een verklaring zouden kunnen vormen voor de toename in het aantal verkeersdoden in 2018.
