Rijden onder invloed in Nederland, 1994-1995

Tussen begin september en medio december 1995 heeft de SWOV in samenwerking met 62 controleteams van de politie een onderzoek uit-gevoerd naar het alcoholgebruik van de automobilisten in alle twaalf provincies van Nederland. De onderzoeksmetingen zijn uitgevoerd onder een aselecte steekproef van automobilisten die in vrijdag- en zaterdagnachten tussen 22.00 en 04.00 uur aan het verkeer deelnamen. Het onderzoek in 1995 is een voortzetting van de landelijke rij- en drinkgewoontenonderzoeken die de SWOV tussen 1970 en 1994 heeft uitgevoerd c.q. heeft laten uitvoeren om ontwikkelingen in het alcoholgebruik vast te stellen. Bij het onderzoek houdt de politie willekeurige automobilisten staande en neemt hun een ademtest af. Sinds 1991 wordt het onderzoek uitgevoerd volgens een gewijzigde opzet, waarmee niet alleen ontwikkelingen op landelijke schaal maar ook op het niveau van provincies kunnen worden vastgesteld. Bij het onderzoek van 1995 was de opzet vrijwel gelijk aan die in de jaren 1991 t/m 1994. Debelangrijkste verandering ten opzichte van 1994 was, dat in Limburg is volstaan met een kleinere steekproef: in 1995 zijn gegevens verzameld door twee controleteams van de politie, terwijl dat in 1994 gebeurde door vijf teams. Dit is een gevolg van het feit dat de RWS-directie Limburg in 1995 geen opdracht heeft verleend voor aanvullend onderzoek. De RWS-directie IJsselmeergebied (Flevoland) heeft noch in 1994 noch in 1995 opdracht verleend voor een aanvullend onderzoek. In elk van beide jaren zijn de metingen in Flevoland uitgevoerd door één controleteam. De steekproef van 1995 omvat 18.334 automobilisten, die van 1994 omvatte er 16.326. Evenals in voorgaande jaren is in 1995 onder de politiecoördinatoren een korte telefonische enquête uitgevoerd. Die is vooral bedoeld om inzicht te krijgen in de ontwikkeling van het politietoezicht op alcoholgebruik. De enquêteresultaten wijzen erop, dat het (aselecte) politietoezicht op alcoholgebruik in het verkeer in 1995 voor het eerst sinds 1992 weer enigszins is toegenomen. Ontwikkeling van het alcoholgebruik De resultaten van het onderzoek in 1995 laten zien, dat het rijden onder invloed in Nederland in dat jaar niet verder is toegenomen. In de jaren 1992 t/m 1994 was dat wel steeds het geval. Het aandeel automobilisten met een bloedalcoholgehalte (BAG) $ 0,5‰ - de wettelijke limiet - ontwikkelde zich van 3,9% in 1991 tot 4,0% in 1992, 4,2% in 1993 en 4,9% in 1994. In 1995 is voor het eerst weer een lichte daling gemeten: 4,4% van de automobilisten had een BAG boven de wettelijke limiet. Degemeten daling kan echter mede het gevolg zijn van een verstoring van de metingen in één onderzoeksgebied door voorafgaande publiciteit. Als hiervoor wordt gecorrigeerd, bedraagt het aandeel overtreders in 1995 4,6%. In dat geval is de afname van het rijden onder invloed ten opzichte van 1994 niet meer statistisch significant. Maar er is ten minste sprake van een stabilisatie ten opzichte van 1994. In West-Nederland (de provincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Zeeland) is het rijden onder invloed in 1995 duidelijk afgenomen: van 6,2% overtreders in 1994 tot 4,6% in 1995. In Oost-Nederland (Overijssel, Flevoland en Gelderland) is het rijden onder invloed in 1995 licht toegenomen: van 3,5% overtreders in 1994 tot 4,1% in 1995. In Noord-Nederland (Groningen, Friesland en Drenthe) en Zuid-Nederland (Noord-Brabant en Limburg) is het niveau van rijden onder invloed vrijwel onveranderd gebleven: 3,0% respectievelijk 4,7% overtreders in 1995 (tegen 2,9% respectievelijk 4,5% in 1994). In Noord-Nederland werd in 1995, evenals in 1994, minder onder invloed gereden dan in de rest van Nederland. Relatief hoge percentages rijders onder invloed zijn in 1995 aangetroffen: Mna 2.00 uur 's nachts: 11,9% in de vrijdagnacht en 7,6% in de zaterdagnacht; Monder mannelijke bestuurders van 35 t/m 49 jaar: 6,4%; Min gemeenten met meer dan 100.000 inwoners: 5,8%; Relatief lage percentages rijders onder invloed zijn aangetroffen: Mtussen 22.00 en 24.00 uur: 2,3% op vrijdag en 2,8% op zaterdag; Monder vrouwelijke bestuurders van alle leeftijden: 1,9%; Monder mannelijke bestuurders van 18 t/m 24 jaar: 3,4%; De herkomstverdeling van de overtreders die bij het onderzoek van 1995 zijn aangetroffen, is als volgt: Mhoreca:55%; Mbezoek/feestje:21%; Mwerk/thuis:12%; Msportkantine:4%; Manders/onbekend:8%. Van de zeer zware overtreders (met een BAG $ 1,3‰) was in 1995 57% afkomstig uit een horecagelegenheid. Ontwikkeling van de alcoholonveiligheid Ook het aantal geregistreerde ernstige alcoholongevallen en de daarbij gevallen slachtoffers laat in 1995 een stabilisatie ten opzichte van 1994 zien. Het geregistreerde aantal alcoholdoden in 1995 bedroeg 87, het aantal geregistreerde ziekenhuisopnamen tengevolge van alcoholongevallen 1.123. De werkelijke aantallen slachtoffers van alcoholongevallen zijn echter veel groter dan uit de - incomplete - registratie blijkt. Een schatting op basis van vergelijking met Duitse gegevens komt voor 1995 uit op minimaal 265 doden en 2.000 ziekenhuisopnamen tengevolge van alcoholongevallen in het Nederlandse verkeer. De maatschappelijke schade daarvan is te schatten op een bedrag van ca. twee miljard gulden. Ter vergelijking: als gevolg van alle andere misdrijven zijn in 1994 in Nederland 171 mensen om het leven gekomen. Het grootste aandeel in de geregistreerde alcoholonveiligheid hadden in 1995, evenals in voorgaande jaren, jonge mannen van 18 t/m 24 jaar. Vande overleden en in het ziekenhuis opgenomen slachtoffers van alcohol-ongevallen behoorde 23% tot deze categorie, die slechts 5% van de Nederlandse bevolking uitmaakt. Hun sterke oververtegenwoordiging is des te opvallender, omdat uit rij- en drinkgewoontenonderzoek al jaren achtereen blijkt, dat deze jonge mannen als bestuurder van een personen-auto minder drinken dan oudere mannen. De meest plausibele verklaring voor hun sterke oververtegenwoordiging is dat jonge, onervaren bestuurders al na het consumeren van een kleine hoeveelheid alcohol een sterk verhoogd ongevalsrisico hebben. De ernstige alcoholongevallen zijn in Nederland sterk geconcentreerd in de vrijdag- en zaterdagnacht (tussen 22.00 en 4.00 uur). In deze twee nachten, die maar 7% van de hele week uitmaken, viel in 1995 maar liefst 26% van de geregistreerde ernstig gewonde slachtoffers van alcohol-ongevallen. Andere perioden van de week met relatief veel ernstige alcoholongevallen zijn de vrijdag-, zaterdag- en zondagavond (16.00-22.00 uur) en de zondagnacht: 30% van de ernstig gewonde slachtoffers van alcohol-ongevallen in 14% van de week. Daarmee viel 56% van alle ernstig gewonde slachtoffers van alcoholongevallen in 1995 in delen van de week die samen slechts 21% van de tijdsduur van de hele week beslaan. Aanbevelingen Ter bestrijding van het rijden onder invloed beveelt de SWOV een mix van maatregelen aan, bestaande uit wettelijke maatregelen, educatie en voorlichting, politietoezicht en publiciteit. Deze maatregelen moeten vooral worden gericht op jonge bestuurders (lagere BAG-limiet, educatie en voorlichting) en op dagen en tijdstippen met veel alcoholgebruik en alcoholongevallen (politietoezicht en bijbehorende publiciteit). Daarnaast is het van belang, dat een beter inzicht ontstaat in de tol die alcoholgebruik in het Nederlandse verkeer eist, dan op dit moment mogelijk is met behulp van gegevens uit de officiële Verkeersongevallen-registratie (VOR). Het gebruik van VOR-gegevens kan al te gemakkelijk tot de conclusie leiden, dat het met het rijden onder invloed in Nederland en de gevolgen daarvan wel meevalt. Dat kan er vervolgens weer toe leiden, dat er onvoldoende politiek en maatschappelijk draagvlak bestaat voor het treffen van ingrijpende maatregelen