Dit rapport dient als achtergrondrapport en onderzoeksverantwoording bij de Monitor Verkeersveiligheid 2019 (R-2019-22) en bespreekt:
- ontwikkelingen in aantallen verkeersdoden en ernstig verkeersgewonden;
- ontwikkelingen in demografie, voertuigenpark en mortaliteit;
- ontwikkelingen in verkeersveiligheidsindicatoren; en
- genomen verkeersveiligheidsmaatregelen.
De ontwikkelingen in het aantal verkeersdoden worden beschouwd voor:
- De lange termijn; dit betreft de trend over de periode 2009-2018, uitgedrukt in een gemiddelde relatieve verandering per jaar.
- De korte termijn; dit betreft de vergelijking van het aantal slachtoffers in het laatste jaar (2018) met het gemiddelde van de drie voorgaande jaren (2015-2017).
De ontwikkelingen in het aantal ernstig verkeersgewonden wordt dit keer alleen beschreven voor de periode 2014-2018. Dit is omdat er als gevolg van een aantal methodewijzigingen alleen voor deze jaren een consistente reeks beschikbaar is.
Verkeersdoden en ernstig verkeersgewonden
In 2018 vielen er 678 doden in het Nederlandse verkeer. In tegenstelling tot eerdere jaren, laat het aantal verkeersdoden over de afgelopen tien jaar geen significant dalende trend meer zien. Over de korte termijn lijkt er eerder sprake van een stijging dan van een daling in het aantal verkeersdoden. Het aantal ernstig verkeersgewonden in 2018 bedroeg 21.700, waarvan 6.800 met een letselernst MAIS3+. Zowel het aantal MAIS2+-gewonden als het aantal MAIS3+-gewonden is toegenomen in de periode 2014-2018. Gezien deze ontwikkelingen, is het niet aannemelijk dat de doelstellingen van max. 500 verkeersdoden en maximaal 10.600 ernstig verkeersgewonden in 2020 gehaald zullen worden.
De stagnatie in de daling en mogelijke stijging in het aantal verkeersdoden is bij de meeste groepen slachtoffers terug te zien. Er is nog maar een beperkt aantal groepen dat over de afgelopen tien jaar een statisch significant dalende trend laat zien. De volgende groepen verkeersdoden laten over de afgelopen tien jaar zelfs een (statistisch significant) stijgende trend zien:
- Fietsers; gemiddelde toename van 1,9% per jaar;
- Scootmobielen/invalidenvoertuigen; gemiddelde toename van 9,4% per jaar;
- 80-plussers; gemiddelde toename van 3,4% per jaar;
- Slachtoffers op wegen binnen de bebouwde kom met een limiet ≤ 30 km/uur; gemiddelde toename van 4,4% per jaar (geregistreerde verkeersdoden).
Wat betreft de ontwikkeling in 2018 vallen de volgende stijgingen op:
- Toename in het aantal verkeersdoden onder 70- t/m 79-jarigen
- Toename van het aantal (geregistreerde) verkeersdoden op gemeentelijke wegen
- Toename van het aantal verkeersdoden in Noord-Brabant
Ernstig verkeersgewonden kunnen ook dit jaar niet uitgesplitst worden naar bijvoorbeeld vervoerswijze en leeftijdsgroep. Om toch een indicatie te geven van belangrijke groepen slachtoffers, bespreken we de ontwikkeling van in het ziekenhuis geregistreerde verkeersslachtoffers onderverdeeld naar bijvoorbeeld in het ziekenhuis geregistreerde vervoerswijze als aandeel van het totaal aantal. Het aandeel fietsers in ongevallen zonder motorvoertuig in het totale aantal in het ziekenhuis geregistreerde ernstig verkeersgewonden is licht toegenomen in de periode 2014-2018. Ook het aandeel 70-plussers in het totale aantal in het ziekenhuis geregistreerde ernstig verkeergewonden laat een lichte toename zien.
Verklaringen op basis van demografische ontwikkelingen
In eerdere jaren is het aantal verkeersslachtoffers gerelateerd aan de totale verplaatsingsafstand van personen op basis van MON/OViN. Dit jaar is het OViN vervangen door het OdiN en waren de mobiliteitsgegevens niet op tijd beschikbaar voor deze monitor. Daarom worden de ontwikkelingen in aantallen verkeersslachtoffers dit jaar gerelateerd aan ontwikkelingen in de bevolkingsomvang en -samenstelling.
De totale bevolking is de afgelopen tien jaar licht toegenomen en verder vergrijsd. De mortaliteit (het aantal verkeersdoden/ernstig verkeersgewonden per aantal inwoners) vertoont een soortelijke ontwikkeling als het aantal verkeersdoden en lijkt sinds 2013 eerder toe dan af te nemen. In 2018 vielen 39,5 verkeersdoden, 1.265 MAIS2+-gewonden en 396 MAIS3+-gewonden per miljoen inwoners. Aangezien ouderen een relatief hoog overlijdensrisico hebben, verklaart de vergrijzing deels de minder gunstige ontwikkelingen in aantallen slachtoffers. De mortaliteit van 80-plussers lijkt echter ook iets toe te nemen de afgelopen tien jaar, maar minder hard dan het aantal verkeersdoden en niet statistisch significant. In 2018 is – naast het aantal verkeersdoden – ook de mortaliteit van 70-79-jarigen significant toegenomen.
Ontwikkelingen in verkeersveiligheidsindicatoren (SPI’s)
Safety Performance Indicatoren zijn meetbare factoren die in belangrijke mate bijdragen aan het ontstaan van verkeersongevallen of die de ernst ervan bepalen. Voor deze monitor hebben wij gekeken naar ontwikkelingen in SPI’s op het gebied van: wegen, snelheden, voertuigen, gedrag van verkeersdeelnemers en traumazorg. SPI’s spelen een belangrijke rol in de risicogestuurde aanpak die centraal staat in het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030.
Om de veiligheid van wegen in kaart te brengen is er inmiddels een aantal instrumenten beschikbaar en toegepast. Er kan echter nog geen uitspraak worden gedaan over de veiligheid van verschillende type wegen en fietsvoorzieningen op landelijk niveau. Ook over de ontwikkeling in het aandeel gemotoriseerd verkeer dat niet harder rijdt dan de veilige snelheid en de snelheidslimiet kan op landelijk niveau nog geen uitspraak worden gedaan.
Wat betreft de veiligheid van voertuigen is geen informatie beschikbaar over de ontwikkeling in het aantal verkochte voertuigen met 5 EuroNCAP sterren. Er is wel informatie beschikbaar over de leeftijd van het Nederlandse wagenpark en die laat zien dat personenauto’s de laatste jaren steeds ouder zijn geworden en dat het aandeel nieuwe auto’s (0 tot 3 jaar) is afgenomen. Nieuwere auto’s zijn in het algemeen veiliger dan oudere auto’s, omdat zij meer veiligheidsvoorzieningen hebben.
Met betrekking tot het gedrag van verkeersdeelnemers is het volgende bekend over recente ontwikkelingen:
- Het alcoholgebruik tijdens weekendnachten lijkt te dalen. Hierbij moet echter wel de kanttekening geplaatst worden dat weggebruikers door social media steeds beter op de hoogte zijn van alcoholcontroles. De lichtvoering door fietsers lijkt in de winter van 2017/2018 iets verbeterd te zijn ten opzichte van de voorgaande meting in de winter van 2015/2016.
- Het apparatuurgebruik door autobestuurders lijkt te zijn toegenomen tussen 2016 en 2018. Hierbij moet wel opgemerkt worden dat er een aantal wijzigingen in de dataverzameling is geweest.
- Het apparatuurgebruik onder fietsers is toegenomen, van 23% in 2017 naar 28% in 2019.
- Ongeveer één op de vijf in 2018 ondervraagde autobestuurders gaf aan in de afgelopen 30 dagen wel eens zo vermoeid te hebben auto gereden dat men moeite had om de ogen op te houden.
Wat betreft traumazorg was de ambulance in 92,4% van de spoedgevallen (A1 ritten) binnen 15 minuten ter plaatse. Dit is even vaak als in 2017, maar iets minder vaak dan de jaren ervoor.
Verkeersveiligheidsmaatregelen
Het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030 vormt een belangrijk kader voor het verkeersveiligheidsbeleid van de komende jaren. Het Landelijk Actieplan Verkeersveiligheid geeft aan welke acties het Rijk neemt om de verkeersveiligheid te vergroten. Er is echter geen overzicht van alle acties die op regionaal en gemeentelijk niveau worden genomen om de verkeersveiligheid te verbeteren en een compleet overzicht van alle verkeersveiligheids-maatregelen in Nederland is dus niet beschikbaar.
Wat betreft infrastructuur worden op Rijkswegen in het kader van het Meer Veilig 3-programma maatregelen genomen. Ook is €50 miljoen extra beschikbaar voor het verbeteren van de verkeersveiligheid van N-wegen. Ter bevordering van de veiligheid wil ProRail door het opheffen of herinrichten van overwegen een einde maken aan onbewaakte overwegen.
Op het gebied van voertuigveiligheid zijn er diverse systemen op de markt die bestuurders actief ondersteunen of waarschuwen, moeten alle nieuwe modellen personenauto’s en lichte commerciële voertuigen vanaf 1 april 2018 voorzien zijn van het eCall-systeem en vinden experimenten plaats met bijvoorbeeld ‘pods’.
Wat betreft handhaving is er de laatste jaren weer een lichte stijging in het aantal bekeuringen, nadat het aantal bekeuringen in de periode 2007-2015 fors gedaald was. In het Landelijk Actieplan Verkeersveiligheid 2019-2021 worden verschillende maatregelen benoemd om de sancties voor hardnekkige verkeersovertreders aan te scherpen.
Wat betreft de rijopleiding is in maart 2018 2toDrive in de wet ingevoerd. Net als eerdere jaren vinden daarnaast verschillende activiteiten plaats op het gebied van educatie en voorlichting. In september 2018 is de nieuwe de landelijke campagne MONO: ongestoord onderweg gestart.
