Mogelijke slachtofferreductie door de fietshelm

Dit rapport bespreekt de mogelijke slachtofferreductie wanneer alle fietsers altijd een fietshelm zouden dragen. Het gaat hierbij niet om het effect van een concrete maatregel zoals bijvoorbeeld een helmplicht, maar om een indicatie van het potentiële effectbereik als alle fietsers altijd een fietshelm zouden dragen.

In het algemeen kan het effect van een maatregel worden bepaald door de volgende drie factoren met elkaar te vermenigvuldigen:

• Effectiviteit ofwel reductiefactor: het aandeel slachtoffers (binnen de doelgroep) dat volgens evaluatiestudies bespaard kan worden door invoering van de maatregel;
• Doelgroep: het aantal slachtoffers in de doelgroep waarop de maatregel betrekking heeft;
• Penetratiegraad: het aandeel van de doelgroep waarop de maatregel effect heeft.

De effectiviteit is gebaseerd op de meest recente meta-analyse naar het effect van helmdracht door fietsers op hoofdletsel. In deze meta-analyse (Høye, 2018) is gevonden dat de fietshelm het risico op dodelijk hoofdletsel met 71% vermindert en het risico op ernstig hoofdletsel met 60%.

De doelgroep wordt in dit geval gevormd door fietsslachtoffers met hoofdletsel en het aantal slachtoffers in deze groep is geschat op basis van beschikbare slachtoffergegevens. Uit deze gegevens blijkt dat dat er ruim 190 verkeersdoden onder fietsers zijn terwijl ongeveer 64% daarvan en 33% van de ruim 13.000 ernstig verkeersgewonde fietsers hoofdletsel heeft. Het aandeel hoofdletsel varieert met leeftijd en hiermee is in de effectschatting rekening gehouden.

Voor deze effectschatting is uitgegaan van een penetratiegraad van 100%. Dat wil zeggen dat iedereen altijd een fietshelm draagt. Daarbij is ook aangenomen dat het helmgebruik op dit moment 0%-10% is.

Onderstaande tabel vat de slachtofferreductie voor de verschillende doelgroepen samen.[1]

Deze effectschatting is fors hoger dan de vorige effectschatting die SWOV gerapporteerd heeft. Dit komt door 1) een hogere verwachte effectiviteit, op basis van nieuwe meta-analyses, 2) het (veel) hogere aantal fietsers dat in het Nederlandse wegverkeer omkomt, 3) een hoger aandeel slachtoffers met hoofdletsel, op basis van nieuwe slachtoffergegevens.

Bij de effectschatting zijn de volgende kanttekeningen te plaatsen:

1. In de meta-analyse zijn geen Nederlandse studies meegenomen. Er is echter geen aanwijzing voor een afwijkend effect in Nederland.
2. De effectschatting gaat ervan uit dat de kans op een ongeval met of zonder fietshelm, bij dezelfde rit, gelijk is. Het is op basis van de huidige kennis niet mogelijk om voor eventuele risicocompensatie-effecten te corrigeren.
3. De effectschatting laat eventuele effecten van de fietshelm op het fietsgebruik buiten beschouwing. De effectschatting is louter bedoeld om een inzicht te geven in de potentie van de fietshelm en heeft geen betrekking op een concrete maatregel zoals bijvoorbeeld een helmplicht.