Innovatieve methoden om de medische rijgeschiktheid te beoordelen

Iedereen met een Nederlands rijbewijs is verplicht om melding maken van een medisch probleem dat de rijgeschiktheid kan beïnvloeden (morele plicht). Ook geldt een verplichte periodieke medische keuring na het 75^e levensjaar én voor alle beroepschauffeurs.

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wil laten onderzoeken of er alternatieve scenario’s mogelijk zijn om de medische rijgeschiktheid gedurende de looptijd van het rijbewijs te beoordelen. Daarmee zoekt het ministerie nadrukkelijk naar een meer risicogestuurde aanpak die aansluit bij het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030 (SPV 2030).

Literatuurstudie naar innovatieve beoordelingsmethoden

Op verzoek van het ministerie heeft SWOV hiervoor een onderzoeksopzet ontwikkeld die bestaat uit vijf deelonderzoeken. Deze zijn bedoeld om inzicht te krijgen in de werking van het huidige beoordelingssysteem, te onderzoeken of er alternatieve scenario’s mogelijk zijn en de voor- en nadelen daarvan in kaart te brengen. Deelonderzoek 3 is een literatuurstudie met als doel:

Het identificeren van innovatieve methoden die het onderzoek naar de medische rijgeschiktheid van rijbewijsbezitters kunnen verbeteren in termen van de kwaliteit van het onderzoek of een beperking van de doorlooptijd.

Met ‘innovatief’ bedoelen we hier dat een methode nog niet met dit doel wordt toegepast en mogelijk ook nog niet volledig is uitgekristalliseerd, maar wel kansrijk is voor een risicogestuurd beoordelingssysteem van de medische rijgeschiktheid.

Met ‘medische rijgeschiktheid’ bedoelen we de (on)geschiktheid om auto te rijden die het gevolg is van ziekten en aandoeningen zoals opgenomen in de Regeling eisen geschiktheid 2000.

Algemene screening van alle bestuurders

Bij de literatuurstudie zijn we uitgegaan van een getrapt beoordelingssysteem in twee fasen. De eerste fase is een algemene ‘screening’ van bestuurders: een eerste identificatie van potentieel minder geschikte bestuurders. Bestuurders bij wie twijfels ontstaan over de medische rijgeschiktheid, gaan vervolgens door naar een uitgebreidere keuring (fase 2). Voor deze tweede fase zijn al diverse instrumenten beschikbaar, al moeten voor sommige instrumenten nog wel grenswaarden worden vastgesteld voor wanneer men nog voldoende veilig aan het verkeer kan deelnemen. Voor het literatuuronderzoek keken we met name naar instrumenten die ingezet kunnen worden in fase 1, de algemene screening.

Werkwijze van de literatuurstudie

Het literatuuronderzoek is uitgevoerd met de zoekmachine Google Scholar en de database Scopus. Hierin hebben we met algemene zoektermen zoals ‘fitness to drive’ en ‘safe driving’, in combinatie met ‘test*’, ‘measure*’ en ‘screen*’, gezocht naar relevante wetenschappelijke literatuur. Vervolgens hebben we de resultaten daarvan opgesplitst in inhoudelijke categorieën. Per categorie hebben we eerst de mogelijkheden voor het gebruik als screeningsinstrument uitgewerkt. Bij de meest kansrijke categorieën hebben we daarna met dezelfde zoekmachines specifiek naar het betreffende onderwerp gezocht.

Instrumenten om medische rijgeschiktheid te meten/h2>

De medische rijgeschiktheid is grotendeels afhankelijk van cognitieve, visuele en motorische aspecten. Met technologische innovaties is het mogelijk om deze aspecten in fase 1 van beoordelingssysteem – de algemene screening – te meten. Daarbij maken we in eerste instantie onderscheid tussen twee benaderingen: continu monitoren van verkeersgedrag en een periodieke screening.

Monitoren van dagelijks verkeersgedrag

Er zijn verschillende in-car-systemen, apps en ‘dataloggers’ om het rijgedrag van bestuurders structureel te monitoren. Ook zijn er systemen die het kijkgedrag van de bestuurder meten, zoals slimme camera’s en ‘eye-trackers’. Dit systeem van structureel beoordelen met technologische hulpmiddelen is kostbaar en zal bovendien waarschijnlijk op weinig draagvlak van bestuurders kunnen rekenen. Ook is er nog veel onderzoek nodig om goede variabelen voor de medische rijgeschiktheid te definiëren en om geschikte grenswaarden vast te stellen. Deze variabelen en grenswaarden moeten in het gebruik als screeningsmethoden zeer robuust zijn, robuuster dan als dit soort maten gebruikt worden voor inzicht in het eigen rijgedrag. Het behoud van het rijbewijs hangt er immers van af.

Periodieke screening

Een periodieke screening is nu al verplicht voor bestuurders van 75 jaar en ouder. Het is in principe ook mogelijk om álle bestuurders periodiek te screenen, bijvoorbeeld bij elke verlenging van het rijbewijs. Dat kan bijvoorbeeld met rijtesten in een rijsimulator of met ‘testbatterijen’, een verzameling van testen die samen een beeld geven van de prestatie op een bepaald domein in plaats van slechts één deelaspect. Ook hiervoor is nader onderzoek nodig. De ontwikkeling van een valide

Nieuwe risicogroepen

Een derde mogelijkheid om het beoordelingssysteem te herzien, is door nieuwe risicogroepen aan te wijzen (in plaats van 75-plussers en bestuurders met een officiële medische diagnose), bijvoorbeeld op basis van schadeclaims bij verzekeraars. /p>

Betrokken partijen

In Nederland beoordeelt het CBR de rijgeschiktheid van bestuurders van motorvoertuigen. Het CBR is dan ook de meest logische partij om bij een eerste screening van de medische rijgeschiktheid betrokken te zijn. Daarnaast kan ook worden gekeken naar de rol van gemeenten of van nieuw op te richten regionale mobiliteitscentra. Hetzelfde geldt voor artsen en andere zorgverleners. Die geven nu vooral voorlichting aan bestuurders met een medisch probleem. Mogelijk kunnen zij een grotere rol spelen, eventueel met een meldplicht.

De rol van de bestuurder zelf en zijn directe omgeving is in deze fase beperkt. Zelfrapportage aan de hand van vragenlijsten is erg fraudegevoelig en dus geen goede screeningsmethode. Wel kunnen dit soort vragenlijsten de bestuurder helpen om zelf inzicht te krijgen in de medische rijgeschiktheid en zodoende eigen verantwoordelijkheid te nemen.

Daarnaast is het belangrijk om bij een herziening van het beoordelingssysteem oog te houden voor draagvlak onder alle betrokken partijen. Een algemene screening van alle bestuurders vraagt een grote verandering in de houding ten opzichte van het rijbewijs: het is dan niet meer een onvoorwaardelijk bezit totdat je 75 jaar wordt, maar een voorwaardelijk bezit waarvoor je moet aantonen dat je er recht op hebt.

Innovatieve methoden voor eerste screening

Al met al concluderen we dat er in de bestudeerde literatuur geen nieuwe innovatieve screeningsmethoden zijn gevonden die op korte of middellange termijn (binnen vijf jaar) inzetbaar zijn voor een eerste algemene screening om de medische rijgeschiktheid te bepalen bij een grote groep bestuurders (fase 1).

Wel zijn er screeningsmethoden die de moeite waard zijn om nader te onderzoeken met het oog op de lange termijn. De tabel hieronder geeft hiervan een overzicht. De instrumenten zijn opgesplitst naar het antwoord op de vraag of ze als reële optie gezien worden. De groene vlakken zijn de instrumenten om verkeersgedrag structureel te monitoren, de grijsblauwe vlakken betreffen de instrumenten voor periodieke screening en de oranje vlakken de manieren om op een andere manier een risicogroep aan te wijzen. Al deze methoden vragen om een verdere ontwikkeling van goede variabelen, grenswaarden en praktische uitvoering.